Nałęczowskimi śladami Patrona naszej szkoły-rozważania z okazji obchodów Roku Stefana Żeromskiego
W roku 2010 mija 120. lat od przybycia Stefana Żeromskiego do Nałęczowa oraz 85. lat od jego śmierci. Te rocznice stały się pretekstem do podjęcia inicjatywy ogłoszenia lokalnego Nałęczowskiego Roku Stefana Żeromskiego. Pomysłodawcą przedsięwzięcia była pani Maria Mironowicz -Panek dyrektor Muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie. Inicjatywa uzyskała pełną aprobatę burmistrza Nałęczowa pana Andrzeja Ćwieka i prezesa Zakładu Leczniczego „Uzdrowisko Nałęczów” S. A. pana Wojciecha Gucmy. Objęli oni honorowym patronatem wszystkie działania podejmowane w ramach obchodów Roku Żeromskiego. Pani Maria Mironowicz-Panek zorganizowała spotkania, na które zaproszeni zostali dyrektorzy, przedstawiciele nałęczowskich szkół i instytucji kulturalno-oświatowych oraz lokalnych towarzystw. W trakcie burzliwych dyskusji padało wiele ciekawych i atrakcyjnych pomysłów na inicjatywy mające na celu przybliżenie i spopularyzowanie wiedzy o życiu i twórczości pisarza. Ostatecznym efektem zebrań było opracowanie programu obchodów. Ustalono, iż nasilenie różnego rodzaju inicjatyw będzie miało miejsce w maju a następnie we wrześniu i w październiku.
Majowa część obchodów jest już za nami. W maju tradycyjnie od roku 1997 organizowana jest w całej Europie „Noc Muzeów”. W Polsce, a konkretnie w Krakowie, pierwsza „Noc Muzeów” .odbyła się w 2004 roku. W dniach 15/16 maja w „Noc Muzeów” 2010 roku nastąpiła inauguracja Roku Żeromskiego. Nałęczowskie Muzeum Stefana Żeromskiego przygotowało z tej okazji specjalne atrakcje. W Galerii „Pod Lipami” odbył się wernisaż wystawy pt. „Nałęczowskie lata Stefana Żeromskiego 1890-1892, 1905-1908″. Przy „Chacie Żeromskiego”(siedziba muzeum) został zorganizowany plener. Odwiedzający muzeum mogli obejrzeć filmowe adaptacje powieści Żeromskiego „Dzieje grzechu”, „Wierną rzekę” oraz delektować się niespodziankami kulinarnymi, m. in. „barszczem Oktawii Żeromskiej”, „ciasteczkami dzieje grzechu”. Kolejne przedsięwzięcia związane z Rokiem Żeromskiego zaplanowane zostały na wrzesień i październik 2010 roku. W dniu 10 września odbędzie się inscenizacja przyjazdu pisarza do Nałęczowa.
Dokładnie tego dnia 120. lat temu młody nikomu nieznany Stefan Żeromski przybył do modnego już wówczas kurortu i został zaangażowany na korepetytora trzech panien Górskich, córek właściciela Nałęczowa Michała Górskiego. Inżynier Michał Górski nie przypuszczał zapewne, że otwiera drzwi swego domu człowiekowi, którego bytność i działalność w Nałęczowie będzie potem przez dziesiątki lat chlubą tej miejscowości. Nie przypuszczał, że ten milczący i ponury guwerner okaże się działaczem społecznym najwyższej miary, a jego poczynania przejdą trwale do historii Nałęczowa i nie tylko Nałęczowa. Nie mógł też przypuszczać, że korepetytor jego córek zamieszka kiedyś na Zamku Królewskim w Warszawie. Pierwszy pobyt Stefana Żeromskiego w Nałęczowie to lata 1890-1892. Ponownie sprowadza się tutaj w roku 1905. W krótkim czasie poznaje miejscowość, ludzi i specyficzny klimat lokalny, a poznawszy-wiąże się z Nałęczowem wszechstronnie: uczuciowo, materialnie i twórczo. Tu znalazł możliwość wyżycia się w realizowaniu swych młodzieńczych idei społecznych, swej pasji działacza i reformatora. Tu przeżył największe szczęście osobiste-ślub z Oktawią, a potem największą tragedię swego życia-śmierć ukochanego syna Adasia. Tu w Chacie tworzył swe wielkie dzieła pisarskie, które przyniosły mu sławę i zabezpieczyły byt materialny. Pisarz miał tu wymarzone warunki do tworzenia: piękne widoki, wspaniałe powietrze, ciszę i wreszcie, tak ceniony, własny dach nad głową. Tu pracował m. in. nad „Dziejami grzechu”, „Słowem o Ban osie” i „Różą”. Chata służyła ponadto za miejsce spotkań działaczy politycznych i społecznych. Tu wreszcie ukrywali się zbiegowie z kazamatów Zamku Lubelskieg. Swym zapałem, żarliwością i pracą zachęcił wielu innych mieszkańców i bywalców Nałęczowa do aktywnej pracy społeczno -oświatowej. Organizował kursy dokształcające dla uczniów szkoły rzemieślniczej.
Z jego inicjatywy powstał Uniwersytet Ludowy, dający wiele wykładów na różne tematy. Ukoronowaniem społecznej pracy Żeromskiego w Nałęczowie była budowa ochronki dla dzieci. Urzeczywistnieniu tej idei pisarz poświęcił wiele czasu, starań i pieniędzy. Pisarz był nade wszystko wrażliwy na los dzieci-nędzarzy, pozostających bez opieki, których przyszłość malowała się w czarnych kolorach.
W Szwajcarii widział wesołe, roześmiane maluchy w ochronkach publicznych i postanowił, że podobna placówka musi stanąć w jego Nałęczowie. Żeromski doznawał uczucia radości i satysfakcji, kiedy widział w ochronce wesołą i zadbaną przez opiekunki dziatwę nałęczowską.
Powróćmy do obchodów Roku Żeromskiego i do wspomnianej wcześniej inscenizacji, jej szczegółowy program będzie wyglądał następująco:
-Powitanie pisarza na dworcu kolejowym w Nałęczowie przez mieszkańców miasta;
-Przejazd z Kapelą Nałęczowską wozami do centrum;
-Uroczysta Sesja Rady Miasta dla upamiętnienia związków pisarza z Nałęczowem;
-Przybycie do dworu Górskich, powitanie Stefana Żeromskiego przez Michała i Anielę Górskich oraz uczennice;
-Spacer po Parku Zdrojowym, spotkanie z Bolesławem Prusem przechadzającym się z Oktawią Rodkiewiczową;
-Wejście do Pałacu Małachowskich, spotkanie z lekarzami: Konradem Chmielewskim, Wacławem Lasockim, Fortunatem Nowickim.
W wymienione postacie wcielą się aktorzy z Teatru Lalki i Aktora w Lublinie.
Po inscenizacji wszyscy zainteresowani będą mogli wysłuchać w sali balowej Pałacu Małachowskich prezentacji wybranych fragmentów z „Dzienników” Stefana Żeromskiego oraz z innych jego utworów. Spotkanie z twórczością pisarza zatytułowane zostało „Nałęczów w literaturze Stefana Żeromskiego”.
W godzinach popołudniowych nałęczowscy przewodnicy będą do dyspozycji tych osób, które zapragną udać się na spacer lub na przejażdżkę melexem „Śladami Stefana Żeromskiego”.
Na godziny wieczorne zaplanowany został świetlny spektakl czyli iluminacja Chaty Stefana Żeromskiego.
Na dzień 11 września przygotowano ucztę dla miłośników X muzy. Odbędzie się bowiem maraton filmowy ekranizacji powieści pisarza. Program obejmuje m. in. projekcje: „Wiernej rzeki”, „Przedwiośnia”, „Syzyfowych prac”, „Doktora Judyma”. Prawdziwą atrakcją tego dnia będzie spotkanie z Janem Englertem, odtwórcą tytułowej roli doktora Judyma. Emisji wyżej wymienionych adaptacji towarzyszyć będzie wystawa kostiumów oraz rekwizytów filmowych. Ekspozycja zostanie przygotowana w hallu kina „Cisy”.
Na październik natomiast zaplanowane zostały konkursy oraz Spotkania Humanistów. Konkursy adresowane są do uczniów szkół z terenu powiatu puławskiego. Mają na celu przede wszystkim budzenie zainteresowania osobowością pisarza, jego imponującym dorobkiem i rolą w kulturze narodowej oraz wzmacnianie więzi z „małą ojczyzną”. Chętni uczniowie będą mogli wziąć udział w następujących inicjatywach:
-Międzygminny Konkurs Recytatorski Prozy Stefana Żeromskiego skierowany jest do uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z terenu gmin: Nałęczów, Wojciechów, Wąwolnica. Organizatorami konkursu są: Muzeum Stefana Żeromskiego, Szkoła Podstawowa im. Stefana Żeromskiego, Gimnazjum Publiczne, Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego.
-Powiatowy Konkurs Czytelniczy „Stefan Żeromski-jego życie i dzieło” przygotowany został z myślą o młodzieży szkół średnich z terenu powiatu puławskiego. Uczestnicy przedsięwzięcia będą musieli wykazać się dokładną znajomością biografii pisarza oraz dwóch jego utworów spoza kanonu lektur szkolnych, a mianowicie „Wiernej rzeki” i „Urody życia”. Konkurs został objęty honorowym patronatem przez Starostę Powiatu Puławskiego pana Sławomira Kamińskiego. Organizacji konkursu podjęły się dwie nałęczowskie placówki Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego oraz Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna im. Faustyny Morzyckiej.
Na październik zaplanowane zostały również Spotkania Humanistów. Będzie to cykl wykładów, spotkań i zajęć warsztatowych poświęconych pisarzowi.
Do niełatwego zadania przygotowania tego przedsięwzięcia zobowiązało się Liceum Ogólnokształcące im Stefana Żeromskiego w Nałęczowie.
Uroczyste podsumowanie Roku Żeromskiego zaplanowane zostało na dzień 19 listopada w restauracji „Przepióreczka”.
Trwałe pomniki życia i działalności Stefana Żeromskiego w Nałęczowie odnajdujemy w postaci zarówno Chaty, ochronki dla dzieci, jak też dzieł literackich, w których zamieścił pisarz tak wiele lokalnych motywów. Mam nadzieję, że obchody Roku Stefana Żeromskiego staną się okazją do kolejnych „wędrówek śladami pisarza” oraz do ponownego, może bardziej wnikliwego, spojrzenia na jego życie i twórczość.
Bożena Kursa
…
Tegoroczne obchody 85. rocznicy śmierci Stefana Żeromskiego to czas, kiedy w sposób szczególny przypominamy sobie i rozważamy moralny testament pozostawiony przez pisarza.
Współczesnemu czytelnikowi trudno do końca zrozumieć i wyobrazić sobie, kim był dla swoich współczesnych ten twórca i jak wielką rolę odgrywało jego pisarstwo, szczególnie w czasie niewoli narodowej. Jego współcześni obdarzyli go zaszczytnymi określeniami, które przysługiwać mogły tylko najznamienitszym: „serce serc”, „serce nienasycone”, „ostatni wajdelota”. Znakomity badacz twórczości autora „Wiernej rzeki” Wacław Borowy pisał:
„ Jego twórczość była chlebem duchowym dwóch pokoleń. Nikt prócz niego nie umiał nam kazać płakać. Nikt tak jak on nie umiał hartować naszych dusz żółcią i piołunem. Nikt tak jak on nie targał naszych serc. Był tym, wobec którego niemożliwa była obojętność. Był człowiekiem nowoczesnym, w pełni ogarniając nie tylko artystyczną, ale i intelektualną kulturę epoki współczesnej.”
Można bez żadnej przesady powiedzieć, iż Żeromski żył polskością i Polską oraz całą jej historią, żył także współczesnością narodu, o czym świadczą takie utwory jak: „Róża”, cykl powieściowy „Walka z szatanem” i inne wydane u początków niepodległości. Pisarz nigdy nie pozostawiał czytelnika obojętnym, atakował jego wrażliwość, odsłaniał chore miejsca w życiu i świadomości społecznej, wzywał do rozrywania polskich ran, „żeby się nie zabliźniły błoną podłości”. Pisząc w swych powieściach i dramatach o narodowej przeszłości, wskazywał nie tylko na heroizm walki o istnienie narodu i własnego państwa, ale i na źródła błędów i omyłek, które stały na przeszkodzie do realizacji marzeń o wspaniałej ojczyźnie.
Później , gdy niepodległość stała się faktem, pisarz dostrzegał i przeżywał nieprzystawalność marzeń i wyobrażeń o odrodzonej Polsce, a rzeczywistością. Dał temu wyraz w „Przedwiośniu”, gdzie ukazał ostrość zderzenia się wizji szklanych domów z szarą codziennością pierwszych lat niepodległości.
Żeromski w równym stopniu był wrażliwy na nieszczęście narodu co na zło społeczne. Jego utwory, np: ”Doktor Piotr”, „Siłaczka”, ”Ludzie bezdomni”,” Uciekła mi przepióreczka”, „Dzieje grzechu” traktowały o problemach społecznych i moralnych, zwracając uwagę na osobistą odpowiedzialność każdego człowieka za zło , które dzieje się wokół niego, na ile tkwi ono w każdym z nas, a w jakim stopniu zależne jest od panujących stosunków. Do tego problemu wracał artysta wielokrotnie, przeżywając bolesny rozdźwięk między marzeniami a rzeczywistością. Właśnie ten aspekt twórczości Żeromskiego sprawia, ze może być ona stawiana na równi z pisarstwem innych wielkich moralistów. Podobnie jak J. Conrad autor „Ludzi bezdomnych” pojmował sztukę jako moralny obowiązek i „wysiłek ducha-zmierzający do wymierzenia najwyższej sprawiedliwości widzialnemu światu przez wydobycie na jaw prawdy wielorakiej i jedynej-ukrytej pod wszelkimi pozorami”.
Mimo upływu 85. lat od śmierci pisarza i zmiany kontekstu, w którym czyta się Żeromskiego, zmiany świadomości i wrażliwości literackiej, technik pisarskich, problematyki samej literatury, nawet języka, pisarz ten zachował swoją wysoką pozycję w kulturze polskiej. Nie tracą bowiem ważności wskazania, że trzeba zawsze żyć dla innych i poświęcać się w imię wyższych spraw, że należy zawsze stawać w obronie poniżanych i wyzyskiwanych, oraz że zawsze w życiu należy kierować się wysokimi wymaganiami etyki i moralności, które nie pozwalają budować szczęścia własnego na cudzej krzywdzie.
To żywe i aktualne przesłanie, będące moralnym testamentem Patrona naszego Liceum, niech pozostanie mottem przyświecającym kolejnemu pokoleniu młodych Polaków.
Alina Gomółka
