Jak Polacy poradzili sobie z klęską Powstania Styczniowego ?
Powstanie Styczniowe było zrywem arcypolskim. W walce brały udział wszystkie warstwy społeczne, co miało istotne znaczenie dla rozwoju społeczeństwa polskiego. Choć od jego wybuchu minęło 160 lat, to jego ocena do dziś budzi wiele kontrowersji, porównywalnych ze sporem o sens Powstania Warszawskiego, które było równie tragiczne i zakończyło się straszliwymi represjami. Podręczniki i opracowania często skupiają przede wszystkim na negatywnych skutkach tych wydarzeń.
Tymczasem po Powstaniu Styczniowym, nic już nie było takie samo, bowiem uruchomiło ono ważne przemiany społeczne i uratowało narodową tożsamość, którą zachwiałaby polityka ugody. Stało się podwaliną pod nowoczesne państwo polskie po 1918 r. Bohaterska obrona słusznej sprawy dawała Polakom uzasadnione poczucie moralnej wyższości nad zaborcą. Była źródłem dumy narodowej, dzięki której łatwiej było przetrwać niewolę.
Po początkowym poczuciu apatii i beznadziei, nastąpił ogromny, niespotykany do tej pory, rozkwit aktywności Polaków. Kwitło tajne nauczanie. Powstawało wiele organizacji min. młodzieżowych, ziemiańskich, robotniczych, samopomocowych, spółdzielni i uniwersytetów ludowych. Wspierano rodzimą wytwórczość, unikając produktów obcych np. z Rosji, w myśl zasady dobre co polskie. Od tej pory Polak z Petersburga, robiący tam karierę i pieniądze, mógł się czuć dumnym patriotą, nie mniejszym niż ci w klasycznym wydaniu, którzy pielęgnowali pamięć o powstaniach i wychowywali dzieci do walki o suwerenność.
Zmieniła się sytuacja polskich chłopów. Bez wydarzeń z 1863r. nie doszłoby do szybkiego uwłaszczenia tej warstwy, na warunkach lepszych niż na ziemiach rosyjskich i wieś nie stanęłaby murem za niepodległą Polską w latach 1918-1920, gdy przyszło bronić dopiero co odzyskanej niepodległości. Szlachta zaczęła wyprowadzać się do miast, powoli jako inteligencja tworzyła zręby nowoczesnej klasy średniej. Doszło do szybkiego doganiania rozwiniętych gospodarek zachodnich, wzrastało znaczenie nowoczesnego przemysłu. Zmieniał się model gospodarki rolnej, rozwijały się w rozrastających się miastach nowoczesne usługi. Choć bez Powstania np. Królestwo Polskie i tak by się by bogaciło, to po 50 latach, było dużo bliżej Zachodu, niż inne gubernie Rosji, mimo iż carskie plany były dokładnie odwrotne.
Przejawem dążeń do wymarzonej, niepodległej Polski stała się codzienna działalność na rzecz budowania polskich instytucji i organizacji. Odpowiedzią na terror Rosji było był polski program pracy organicznej i praca u podstaw. Był on przedłużeniem Powstania, realizował jego cele, ale już innymi metodami. Klęska nie oznaczała końca walki o wolność. Wcielano w życie koncepcję, według której należy budować siłę i dostatek obywateli oraz tworzyć sprawnie działające struktury społeczne i polskie instytucje, gromadzić broń, pieniądze, konstruować sprawne struktury organizacyjne. Starano się stworzyć armii odpowiednie zaplecze, w oczekiwaniu na odpowiedni moment, gdy sytuacja międzynarodowa będzie korzystna do odrodzenia Polski. Z czasem nastąpiło powstawanie masowych ruchów politycznych, wzrost wykształcenia i zamożności społeczeństwa.
Jak wynika z powyższego mimo totalnej klęski nasi przodkowie nigdy się nie poddali, w myśl zasady Horacego- nil desperandum. Nigdy nie trzeba rozpaczać, nie tracić nadziei, tylko brać się do pracy najszybciej, jak to możliwe. Bardzo chciałabym, żeby nasze pokolenie nie musiało sprawdzać, ile mamy w sobie z niesamowitej woli zachowania polskości naszych przodków, poczucia suwerenności od państw ościennych i pragnienia życia na własnych zasadach. Chcę wierzyć, że współczesny Polak w swoim umiłowaniu wolności jest również nie do pokonania.
